Nagranie 22b/2014
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 8 min. 21 sek.)
Nagranie wykonano w studiu Krakowskiej Szkoły Filmowej im. Wojciecha Jerzego Hasa.
W nagraniu wziął udział Wojciech Marchewczyk, urodzony 23 kwietnia 1951 r. w Krakowie. Absolwent wydziału leśnego Akademii Rolniczej w Krakowie. Uczestniczył w przemycie paryskiej „Kultury” przez Tatry do Polski. Wielokrotnie zatrzymywany i przesłuchiwany przez SB. W latach 1977–1978 kolportuje pismo „Robotnik”. Od 1977 do 1984 roku pracuje na etacie naukowo-dydaktycznym w Instytucie Kształtowania i Ochrony Środowiska w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie. Jest współorganizatorem Komitetu Założycielskiego „Solidarności” w Akademii Górniczo-Hutniczej we wrześniu 1980 r. Zostaje członkiem Prezydium Komisji Zakładowej, jak również Ogólnopolskiej Komisji Porozumiewawczej Nauki. Uczestniczy w kolportażu pism i dokumentów związkowych na terenie AGH w ramach tzw. systemu ABC . W lutym 1981 roku współorganizuje protesty popierających rejestrację Niezależnego Zrzeszenia Studentów. Zostaje nieformalnym opiekunem NZS-u z ramienia „Solidarności”. Uczestniczy w strajku okupacyjnym studentów AGH w grudniu 1981 roku.
13 grudnia 1981 r. wraz z grupa studentów ewakuuje się do Huty im. Lenina, gdzie uczestniczy w strajku. W latach 1981–1983 współpracuje z RKS i następnie RKW Małopolska. W latach 1982–1989 organizuje i kieruje grupą wydającą m.in. podziemne pisma „Hutnik”, „Obserwator Wojenny”, także książki w ramach „Biblioteki Obserwatora Wojennego” oraz plakaty, proporce, kalendarze, znaczki pocztowe. Współorganizuje nadawanie kilku podziemnych audycji radiowych, m.in. w paśmie emisji TV Kraków. Wielokrotnie zatrzymywany na 48 godzin. 23 listopada 1982 r. internowany i osadzony w areszcie KW MO przy ul. Mogilskiej. Zostaje zwolniony 6 grudnia 1982 r. Po wpadce drukarni przy ul. Dolnych Młynów w Krakowie, poszukiwany listem gończym, ukrywa się przez kilka miesięcy. Aresztowany 30 kwietnia 1984 roku zostaje osadzony w areszcie śledczym przy ul. Montelupich, który opuszcza 3 lipca 1984 roku na mocy amnestii. W dwa miesiące później zostaje zwolniony dyscyplinarnie z AGH, co uniemożliwiło mu obronę pracy doktorskiej. Przez kolejne dwa lata pozostaje bez zatrudnienia. W czerwcu 1987 zostaje zatrzymany w siedzibie Redakcji „Hutnika” przy ul. Stachiewicza i następnie skazany przez kolegium ds. wykroczeń na grzywnę. W 1989 roku współorganizuje biuro prasowe Komitetu Obywatelskiego „Solidarności”. W wyborach 1989 roku pełni funkcję męża zaufania w zamkniętych okręgach wyborczych (jednostki wojskowe). Od 12 lutego 1985 do 31 grudnia 1989 roku rozpracowywany przez Wydział III-1/Inspektorat 2 WUSW w Krakowie w ramach SOR „Bojownik”.
Przesłuchiwał: Tomasz Gugała.
Świadek powraca do procesu samooczyszczenia się środowisk, w tym akademickich. Wyjaśnia na przykładzie tzw. „Zakładów pomocniczych” na czym polegało korumpowanie, deprawowanie i oplatanie systemem zależności pracowników naukowych przez PZPR. Zwraca uwagę na powiązanie tego procederu z późniejszymi problemami dekomunizacyjnymi i weryfikacyjnymi na uczelniach. Opisuje strajki studenckie listopadowo-grudniowe (1981) związane z pacyfikacją Wyższej Szkoły Pożarnictwa. Nawiązuje do wydarzeń kulturalnych towarzyszących strajkowi na AGH. Wspomina imprezę w SPATiF-ie w dniu 12 grudnia 1981 r., po zebraniu w KS Cracovia i o okolicznościach pozyskania informacji o wprowadzeniu „Stanu Wojennego”. Opisuje swój powrót na AGH, ewakuację strajku studentów AGH do Huty im. Lenina. Naświetla ówczesną sytuację w Gdańsku. Podkreśla znaczenie udziału MPK Kraków w ewakuacji studentów AGH i Politechniki Krakowskiej do HiL-u. Opisuje przebieg ewakuacji. Wyjaśnia strategię strajk w HiL-u. Przypomina epizodyczne propozycje strajku głodowego aż do śmierci. Nawiązuje do pacyfikacji zajezdni MPK przy ul. Ujastek. Wypomina udział Czerwonych Beretów w pacyfikacji Huty. Opisuje negocjacje i pierwszy atak w dniu 13 grudnia. Podkreśla znaczenie łączności kolejowej. Przedstawia funkcjonowanie mediów na terenie kombinatu (bibuły i radia) oraz nastroje strajkujących i zachowanie studentów wspomagających strajk. Opisuje postawy „kadry kierowniczej” HiL-u w okresie strajku. Opowiada o rosyjskiej obsadzie „Wielkiego Pieca”. Opisuje pacyfikację HiL-u (16 grudnia) i „polowanie na cywilów”. Przedstawia dramatyczne chwile zgaszenia światła w tunelu oraz okoliczności ukrycia się na terenie HiL-u. Opowiada o ewakuacji przez Ruszczę, wraz z kilkunastu studentami, do kościoła św. Anny w Krakowie. Następnie opisuje swój powrót na Kraszewskiego do rodziców i do mieszkania przy ul. Łokietka. Wspomina pierwsze próby przeciwstawiania się reżymowi – „bibułę” z maszyny do pisania i jej kolportaż. Opowiada o powrocie na uczelnię i próbie skreślenia z listy pracowników AGH. Przedstawia postawę rektora AGH. Opisuje okoliczności wystawiania „lewych” przepustek oraz dalsze szykany na uczelni i odebranie przewodu doktorskiego. Wspomina początki konspiracji, pozyskanie powielacza offsetowego i pierwszy numer „Hutnika”, a także swoje osobiste zaangażowanie przy wydaniu drugiego numeru i w konsekwencji objęcie funkcji redaktora naczelnego. Nawiązuje do finansowania i zaopatrywania „Hutnika” w materiały poligraficzne. Przedstawia wielkość nakładów i inne wydawnictwa wydawane przez grupę „Hutnika”. Wspomina zmiany w redakcji „Hutnika”, kontakty z PAN-em i RKW „Solidarność”. Nawiązuje do okoliczności poznania Władysława Hardka, ocenia przyczyny jego zatrzymania. Wymienia członków RKW „Solidarność” i opisuje relacje pomiędzy Tymczasową Komisją Koordynacyjną „Solidarności” a RKW „Solidarność”. Przedstawia pismo „Hutnik” w drugiej połowie 1982 roku. Opowiada o radiu „Hutnik”, nagraniach, emisjach i zasięgu. Opisuje aresztowanie swoje i brata Jacka. Nawiązuje do protestów ulicznych 1982 roku. Wspomina wpadkę przy ul. Bytomskiej i decyzję SB o jego internowaniu. Przedstawia okoliczności nawiązania kontaktu z bratem Jackiem na „dołku” przy ul. Mogilskiej w Krakowie. Opisuje przesłuchania i swoją odmowę jakiejkolwiek rozmowy ze Służbą Bezpieczeństwa oraz zwolnienie z aresztu.
Czas emisji – 85 minut.
