Nagranie 23a/2014
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 7 min. 53 sek.)
Nagranie zrealizował Tomasz Gugała w siedzibie Muzeum Armii Krajowej w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Jerzy Krusenstern, urodzony 22 sierpnia 1924 roku w Druskiennikach (ps. konspiracyjny „Tom”). Od września 1939 roku w Harcerskiej Służbie Pomocniczej przy KOP, brał udział wraz z innymi harcerzami w obronie Grodna przed Sowietami. Zagrożony potem aresztowaniem ucieka przez zieloną granicę do Warszawy. Od sierpnia 1943 roku do stycznia 1945 roku walczy w Armii Krajowej, bierze udział w Akcji „Burza”. Był wykorzystywany jako wywiadowca na terenie Dębicy. W lipcu 1944 roku brał udział w walkach w rejonie Niedźwiada, Braciejowa, Staszówka, zaś w sierpniu w walkach na Kałużówce, gdzie zostaje kontuzjowany. W październiku 1944 roku przechodzi przez front na tyły armii niemieckiej…
Po wojnie działa w WiN-ie na terenie Krakowa. Aresztowany w czasie poboru wojskowego przez WUBP w Tarnowie. Do 1956 roku wielokrotnie przesłuchiwany przez UB. Współzałożyciel Koła Zwierzyniec NSZZ Solidarność. Zaangażowany w działalność społeczną na rzecz środowiska kombatanckiego. Pomysłodawca i organizator kolonii dla dzieci polskich zza wschodniej granicy. Współzałożyciel Oddziału Krakowskiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, wieloletni jego wice Prezes, a od 2004 roku Prezes. Członek Prezydium Zarządu Okręgu Małopolska ŚZŻ AK, Sekretarz Fundacji Muzeum Historii AK, Członek Rady Muzeum AK, współzałożyciel Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych. Odznaczony Złotą Odznaką zasłużonego dla Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Świadek opowiada o losach rodziny O'Brien de Lasy porzed przybyciem do Rzeczpospolitej, prześladowaniach przez anglikanów i ucieczce z Irlandii. Przedstawia okoliczności osiedlenia się ich na terenie Rzeczpospolitej, historię zdobywania majątków i godności państwowych. Wspomina działalność oświatową rodziny O'Brien de Lacy i prowadzenie szkoły. Nawiązuje do profanacji przez sowietów szczątków rodzinnych w Augustówku. Opowiada o założeniu przez Patryka O'Brien de Lasy stoczni w Pińsku opisuje funkcjonowanie stoczni, nawiązuje do śmierci Patryka i zaginięcia jego syna w czasie rewolucji w Rosji. Podkreśla uczestnictwo rodziny w wojnie 1920 roku.
Opowiada o życiu i śmierci wyjątkowego człowieka – księdza Wołejki i kontaktach z nim rodziny O'Brien de Lasy.
Przedstawia historię rodziny Krusensternów i ich przybycie do Rosji w XVII wieku. Nawiązuje do podróży dookoła świata i działalności naukowej Adama Johana von Krusensterna. Wyjaśnia powody swoje poczucia przynależności do Narodu Polskiego. Podkreśla rolę harcerstwa w jego wychowaniu i polonizacji rodziny matki.
Opowiada o losach swoich rodziców, poczynając od ślubu Katrzyny O'Brien de Lacy z Pawłem Krusensternem. Przedstawia ich losy w Rosji podczas rewolucji bolszewickiej. Nawiązuje do wcielenia ojca do armii rosyjskiej, narodzin dwóch sióstr i śmierci z głodu starszej z nich. Opisuje ucieczkę rodziny z Rosji do Polski.
Opisuje dalsze losy rodziny w Druskiennikach. Nawiązuje do swojego dzieciństwa i edukacji w szkole publicznej. Przedstawia życie towarzyskie w Druskiennikach oraz wizyty Józefa Piłsudskiego. Opowiada o przyzwyczajeniach i romansie Marszałka. Podkreśla rolę gimnazjum i działalności w harcerstwie w jego życiu. Przedstawia system szkolnictwa w przedwojennej Polsce. Wspomina swoją przyjaźń z Antonim Dobraczyńskim i Franciszkiem Lindnerem, szkolenia wojskowe i złożenie przysięgi wojskowej.
Opowiada o wybuchu II wojny światowej i swoich dyżurach przy granicy polsko-litewskiej,
wywózce Lindnerów do Kazachstanu, dramacie rodziny Sokołowskich na Syberii i sytuacji rodzin kresowych podczas II wojny światowej. W tym kontekście podkreśla wychowanie patriotyczne młodzieży przed II wojną światową i rolę harcerzy w walce o Grodno po wbiciu
„noża w plecy” przez Sowietów 17 września 1939 roku. Opisuje słabość uzbrojenia obrońców, rolę butelek zapalających (przeciwczołgowych). Opowiada o zwyrodnieniu Sowietów, haniebnych postawach ludności żydowskiej podczas obrony i później.
Wyjaśnia okoliczności swojej ucieczka z Grodna.
Przesłuchiwała: Małgorzata Koszarek.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Agata Groszek, Stanisław Dziadowiec.
Czas emisji – 138 minut 59 sekund.
