Nagranie 23b/2014
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 7 min. 51 sek.)
Nagranie zrealizował Tomasz Gugała w siedzibie Muzeum Armii Krajowej w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Jerzy Krusenstern, urodzony 22 sierpnia 1924 roku w Druskiennikach (ps. konspiracyjny „Tom”). Od września 1939 roku w Harcerskiej Służbie Pomocniczej przy KOP, brał udział wraz z innymi harcerzami w obronie Grodna przed Sowietami. Zagrożony potem aresztowaniem ucieka przez zieloną granicę do Warszawy. Od sierpnia 1943 roku do stycznia 1945 roku walczy w Armii Krajowej, bierze udział w Akcji „Burza”. Był wykorzystywany jako wywiadowca na terenie Dębicy. W lipcu 1944 roku brał udział w walkach w rejonie Niedźwiada, Braciejowa, Staszówka, zaś w sierpniu w walkach na Kałużówce, gdzie zostaje kontuzjowany. W październiku 1944 roku przechodzi przez front na tyły armii niemieckiej.
Po wojnie działa w WiN-ie na terenie Krakowa. Aresztowany w czasie poboru wojskowego przez WUBP w Tarnowie. Do 1956 roku wielokrotnie przesłuchiwany przez UB. Współzałożyciel Koła Zwierzyniec NSZZ Solidarność. Zaangażowany w działalność społeczną na rzecz środowiska kombatanckiego. Pomysłodawca i organizator kolonii dla dzieci polskich zza wschodniej granicy. Współzałożyciel Oddziału Krakowskiego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej, wieloletni jego wice Prezes, a od 2004 roku Prezes. Członek Prezydium Zarządu Okręgu Małopolska ŚZŻ AK, Sekretarz Fundacji Muzeum Historii AK, Członek Rady Muzeum AK, współzałożyciel Porozumienia Organizacji Kombatanckich i Niepodległościowych. Odznaczony Złotą Odznaką zasłużonego dla Zarządu Głównego Światowego Związku Żołnierzy Armii Krajowej.
Świadek opowiada o swoim powrocie z Grodna do Druskiennik, o kontynuowaniu nauki w gimnazjum i odsunięciu od zajęć przedwojennych profesorów. Przedstawia losy rodziny Jahimowiczów. Opisuje ucieczkę z Druskiennik do Generalnej Guberni oraz późniejszy pobyt w Warszawie. Wspomina spotkanie z ojcem w Dębicy. Opowiada o zatrudnieniu w Zakładach Zbożowych codziennej pracy, swoich pierwszych kontaktach z konspiracją, złożeniu przysięgi wojskowej i powiązaniach ze strukturami konspiracyjnymi dyrekcji Magazynów. Nawiązuje do kradzieży zboża z Magazynów przez pracowników, kary dla drobnych złodziejaszków i aprobacie Armii Krajowej dla okradania Niemców. Opisuje rewizje w Magazynach Zbożowych, mały sabotaż, kontakty z kolejarzami i okoliczności kradzież pasa transmisyjnego. Wspomina ochronę ze strony porządnych Niemców i rolę swojego ojca w ratowaniu oskarżonych o kradzież oraz rzadkie pozytywne relacji z Niemcami na przykładzie uczenia przez niego niemieckiego chłopca jazdy konnej. Wspomina uczęszczanie do oficjalnej szkoły zawodowej i naukę na tajnych kompletach.
Opowiada o ucieczce swojej matki i siostry z Druskiennik na Litwę, aresztowaniu ich przez Niemców oraz wstawiennictwie hrabiego Pappenheima, a także o późniejszej działalności konspiracyjnej i charytatywnej swojej siostry.
Podkreśla rolę Heleny Jabłonowskiej w pomocy więźniom obozu koncentracyjnego w Pustkowiu.
Opisuje swój udział w teoretycznych i praktycznych szkoleniach wojskowych. Przedstawia miejsca prowadzenia szkoleń i kadrę szkoląca. Z dumą podkreśla włączenie go do oddziałów bojowych oraz koncentrację na Berdychu przed „Akcją Burza”. Opisuje uzbrojenie oddziałów, konkretne przydziały i sposoby pozyskiwania broni.
Opowiada o likwidacji getta w Tarnowie, łapankach i wywożeniu ludności żydowskiej. Wspomina ukrywanie Żydówki przez Deszczów oraz akcje partyzanckie, m.in. na kolumnę niemiecką.
Opisuje pacyfikację Gumińsk, niemiecką ekspedycję karną z udziałem Ukraińców i Rosjan oraz jej rozbicie przez AK. Wyjaśnia okoliczności odbicia Kazimierza Zielińskiego z rąk Gestapo.
Przedstawia początek walk z Niemcami na Kałużówce. Opisuje ostrzelanie tyraliery niemieckiej i swój udział w potyczce oraz dalsze walki na Kałużówce, ostrzał oddziału przez artylerię niemiecką i sowiecką, śmierć dwóch partyzantów – Krakusa i Mielczarka. Podkreśla zdradziecką rolę partyzantki sowieckiej. Odnosi się do kiepskiej aprowizacji oddziału i słabego wyposażenia wojskowego. Przedstawia próby wydostania się z okrążenia niemieckiego i uciążliwe odcięcie od wody pitnej. Nawiązuje do aresztowań w Wilnie, zbliżania się linii frontu, ratowania rannych partyzantów i heroizmu sióstr Łopuskich.
Przesłuchiwała: Małgorzata Koszarek.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Agata Groszek, Stanisław Dziadowiec.
Czas emisji – 129 minut 23 sekundy.
