Nagranie 16b/2013
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 8 min. 37 sek.)
Nagranie wykonano w studiu Krakowskiej Szkoły Filmowej im. Wojciecha Jerzego Hasa.
W nagraniu wziął udział Tomasz Gugała – urodzony 11 lipca 1954 r. w Krakowie. Absolwent Politechniki Krakowskiej. Od 1980 r. zatrudniony w PKP. Inicjator powstania w stacji Kraków-Płaszów pierwszej w Małopolsce kolejowej KZ „Solidarności”. Współzałożyciel czterech innych komisji NSZZ „S” w strukturach kolejowych. Utożsamiany z „Solidarnością”, nigdy formalnie nie stał się jej członkiem. 13 grudnia 1981 r. podejmuje próbę strajku w stacji Kraków-Płaszów. W kilka dni później zakłada Wydawnictwo Myśli Nieinternowanej. 13 stycznia 1982 odmawia podpisania deklaracji lojalności, co skutkuje rozwiązaniem umowy o pracę. W ramach kierowanego przez niego WMN wydaje pięć tytułów prasowych oraz książki i wydawnictwa okolicznościowe; produkuje maszyny offsetowe; finansuje: badania opinii publicznej, Uniwersytet Podziemny, niezależną telewizję, małą dywersję, sekcję kontrwywiadu; funduje stypendia naukowe; wspiera działalność twórczą literacką i plastyczną. Po zatrzymaniu przez SB w 1986 r. podejmuje działalność oficjalną. Był współzałożycielem i kierującym (w okresie od 1987 do 1989 r.) pracami Porozumienia Niezależnych Organizacji Małopolski, skupiającego ponad 50 podziemnych struktur. W tym czasie był szykanowany przez funkcjonariuszy SB, próbujących nakłonić go do współpracy. Był zatrzymywany, przesłuchiwany i sądzony przed kolegiami ds. wykroczeń. Został oskarżony z ustawy karno-skarbowej o niezgłoszenie wydawnictwa podziemnego do opodatkowania. W 1988 r., po kolejnej odmowie współpracy z SB, zostaje zwolniony z Uniwersytetu Jagiellońskiego i pomimo korzystnego wyroku sądu rektor nie przywraca go do pracy. Przed sądem w Bielsku-Białej wygrał proces o ochronę dóbr osobistych po zatrzymaniu przez SB w Juszczynie k. Makowa Podhalańskiego w lutym 1988 r. Jako przeciwnik „Okrągłego Stołu” współtworzy Narodową Akcję Niepodległościową i wydaje pismo „Szaniec”.
Przesłuchiwała: Anna Kęszycka
Świadek wspomina nawiązanie współpracy z grupą Wiesława Wazla i podjęcie wspólnych prac konstrukcyjnych. Opisuje dynamiczny rozrost struktur WMN, zmiany w redakcji, nawiązanie współpracy z „Solidarnością Walczącą” we Wrocławiu. Nawiązuje do wpadek na Uniwersytecie Jagiellońskim z początków 1983 r. i aresztowania kilku osób współpracujących już z WMN. Wymienia pierwsze tytuły drukowane dla innych struktur podziemnych. Opowiada o okolicznościach przejęcia „Sygnału” przez Wydawnictwo Myśli Nieinternowanej. Na przykładzie aresztowanego Jarosława Krawczyka analizuje techniki pracy Służby Bezpieczeństwa i sposoby „łamania” postaw. Przedstawia organizację własnego kolportażu przez WMN, jego rolę w komunikowaniu ze światem zewnętrznym i kluczowe znaczenie dla finansowania Wydawnictwa. Opisuje strategię rozwoju WMN i poszczególne tytuły. Nawiązuje do okoliczności powstania „Krecika”, „Alternatyw” i „Krakowskiego Czasu”. Informuje o nakładach i cenach detalicznych. Opowiada o działaniach komórki badania opinii publicznej w ramach Sekcji Specjalnej. Opisuje Podziemny Uniwersytet finansowany przez WMN i pozyskiwanie młodych kadr do różnych działań konspiracyjnych. Wspomina powstanie drukarni sitodrukowej przy ul. Pstrowskiego oraz drukarni offsetowej w bunkrze w Wieliczce. Opowiada o problemach powstałych po obsłudze przez Wydawnictwo głodówki w Bieżanowie w 1985 r. i prawdopodobnej dekonspiracji drukarni w Wieliczce. Nawiązuje do wewnętrznych nieporozumień z drukarzami w Wieliczce inspirowanymi przez Romana Pyrczaka i związanej z tym ewakuacji dwóch maszyn offsetowych z Wieliczki. Opisuje okoliczności wpadki drukarni w Wieliczce, zachowanie w śledztwie zatrzymanych drukarzy, a także śledztwo wewnętrzne w sprawie przyczyn tej wpadki i pomoc udzieloną przez księdza Adolfa Chojnackiego.
Czas emisji – 87 minut.
