Nagranie 26b/2014
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 8 min. 58 sek.)
Zrealizowano we współpracy z Muzeum Armii Krajowej w siedzibie Muzeum Czynu Zbrojnego w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Zygmunt Oparowski, urodzony w 1916 roku w Konotopiach (Rosja), żołnierz wojny obronnej z września 1939 r., który przeszedł cały szlak bojowy od 1 września 1939 r. – bitwa pod Tomaszowem Mazowieckim, do bitwy pod Kockiem 5 października 1939 r. na Polesiu. Żołnierz Armii Krajowej Ziemi Wołyńskiej (ps. konspiracyjne: „Józef”, „Żuk”), organizator samoobrony na Wołyniu, członek Światowego Związku Żołnierzy AK.
Świadek opowiada o wejściu Niemców do Lwowa, utworzenie Obszaru III AK i włączeniu do niego Wołynia, organizacja struktur konspiracyjnych, założeniu stacja dywersyjno-wywiadowczej w Brodach. Podkreśla rolę otrzymanego przed wojną wykształcenia wojskowego w konspiracji przy organizacji szkoleń w metodach samoobrony przed ukraińskimi bandami. Opisuje systemy obronne, drążenie tuneli, spektakularne obrony i mordy ukraińskie na Wołyniu. Podkreśla nasilenie się aktywności UPA po wkroczeniu Niemców. Opisuje „podwójną grę” partyzantki radzieckiej, wspomina rozkaz zniszczenia partyzantki polskiej i nawiązuje do odosobnionej współpracy z oddziałem Aloszy, zakończonej, zdradą Rosjan i zabójstwo Żagiewa i generała Kiwerskiego.
Opowiada o przygotowaniach do obrony i mordzie niemieckim na mieszkańcach Ludwikówki. Opisuje niszczenie kolejnych wsi, palenie żywcem ludzi, narastające zdziczenie band ukraińskich, wzrost ilość napadów, napływ band z zachodu i niespotykane wcześniej okrucieństwo UPA i cywilnej ludności ukraińskiej.
Opowiada o napadzie na Pańską Dolinę, ewakuacji Polaków do Dubna i Brodów, organizacji pomocy uciekinierom hrabiego Ronikiera, współpracy RGO z Niemcami i uratowaniu własnej rodziny.
Opisuje wkroczenie Armii Czerwonej, rozbrajanie AK, przymusowe wcielanie do Armii Berlinga, organizowanie 27 Dywizji Piechoty AK i dalsze losy Wołynian.
Podaje przyczyny ewakuacji do Sandomierza. Powraca do uroczystej przysięgi AK w kościele w Dubnie. Podkreśla znaczenie księży dla ludności polskiej na Wołyniu. Opisuje ucieczkę oddziału księdza Kuczyńskiego i aresztowanie dowództwa 27 Dywizji AK w folwarku pod Sandomierzem.
Przedstawia realia życia na terenach przejętych przez Sowietów, wprowadzenie obowiązku meldunkowego.
Opowiada swych dalszych losach, otrzymaniu karta powołania do LWP, odroczenie i swoim udziale przy parcelacjach, odmowie przystąpienia do WIN-u. Opisuje aresztowania kolegów z AK, swoje przesłuchanie przez SB w 1956 roku i przebieg pracy zawodowej
Przesłuchiwała: Małgorzata Koszarek.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Bartłomiej Darocha.
Czas emisji – 101 minut 35 sekund.
