Nagranie 30a/2015
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 7 min. 08 sek.)
Zrealizowano w Avenue Restaurant & Music Club, przy ul. Józefa 25 w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Jerzy Pałosz, ur. 25 stycznia 1952 r. w Krakowie. Pracownik naukowy Akademii Górniczo-Hutniczej na Wydziale Humanistycznym w Katedrze Kulturoznawstwa i Filozofii. W latach 60., 70. i 80. był członkiem Związku Młodzieży Socjalistycznej (ZMS), a następnie Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej (PZPR). Po 31 sierpnia 1980 r. zapisał się do „NSZZ Solidarność”. Z końcem 1981 r., w reakcji na deklarację Wojciecha Jaruzelskiego o „obronie socjalizmu jak niepodległości” wystąpił z PZPR. 14 grudnia 1981 r. zainicjował i uczestniczył w strajku okupacyjnym w Instytucie Nauk Społecznych AGH. Podjął działalność konspiracyjną. Był współtwórcą i redaktorem pisma „Dokumenty i Analizy”. Współpracował z „Dniem” oficjalnym biuletynem NSZZ Solidarność AGH. Zwolniony z pracy w 1984 r. Utrzymywał kontakty z Wydawnictwem Myśli Nieinternowanej (WMN). W czerwcu 1986 r. udostępnił WMN mieszkanie przy ul. Strzelców na drukarnię. Po likwidacji drukarni przez SB w dniu 20 grudnia 1986 r. zostaje zatrzymany na 48 godzin w areszcie przy ul. Mogilskiej w Krakowie. Szantażowany, podejmuje współpracę ze Służbą Bezpieczeństwa. Po 1989 roku pracuje jako dziennikarz. W latach 90. zostaje przywrócony do pracy na Akademii Górniczo-Hutniczej.
Świadek opowiada o skomplikowanym życiu rodzinnym, rozwodzie rodziców, przebiegu edukacji szkolnej i swoich zainteresowaniach naukowych. Wspomina przynależność do ZMS-u i tendencje do przyjmowania konformistycznych postaw. Podkreśla swoją akceptację polityki otwarcia Edwarda Gierka i akcentuje możliwość wyjazdów za granicę w tym czasie. Wspomina rozruchy 1968 i 1970 r. i udział Milicji Robotniczej w ich tłumieniu. Opisuje przebieg studiów i wstąpienie do PZPR traktując Partię jako stowarzyszenie ideologicznych pragmatyków. Podkreśla zyski płynące z tej przynależności m.in. uzyskanie etatu w Instytucie Nauk Politycznych UJ. Wspomina początek pracy w Instytucie Nauk Politycznych UJ, protesty robotników w Ursusie i Radomiu i opisuje stosunek do nich aktywu PZPR-owskiego. Opowiada o reakcjach w Instytucie Nauk Politycznych na powstanie KOR i SKS i wydawanych poleceniach służbowych by rozpoznawać poglądy studentów podczas zajęć z nauk politycznych. Wyjaśnia na czym polegała specyfika nauczania o demokracji w tamtym okresie i sposoby przemycania prawd naukowych w systemie powszechnej indoktrynacji politycznej. Wspomina swoją rezygnację z pracy, wycofanie się z dydaktyki, zaangażowanie w studia doktoranckie i decyzję o podjęciu pracy w Instytucie Nauk Społecznych AGH. Dokonuje oceny dwuznacznie moralnych władz Instytutu. Opisuje ferment w Instytucie po sierpniu 1980 roku i próbę usunięcia dyrektora Instytutu. Podkreśla znaczenie wyboru papieża Polaka i wpływ pontyfikatu Jana Pawła II na własną świadomość. Wspomina spotkanie z papieżem na Skałce i uczestnictwo w mszy na Błoniach krakowskich, pomimo postawy agnostycznej. Nawiązuje do swoich obawa przed skutkami strajków sierpniowych i przewidywań interwencji sowieckiej. Podkreśla niebanalność działaczy AGH-owskiej Solidarności, pomimo przynależności do PZPR większości z nich. Podkreśla istnienie opozycja wewnątrz PZPR. Opisuje perypetie z Cenzurą tekstów przesyłanych do Studenta. Zaznacza swoją bierną postawę w Solidarności i nawiązuje do struktur poziomych w PZPR (eksperyment toruński). Podkreśla wiarę w możliwość rozbicia systemu od środka. Porównuje samoograniczające działania władz Solidarności (hasła: socjalizm tak – wypaczenia nie, my jesteśmy tylko związkiem zawodowym) do równie irracjonalnych działań struktur poziomych w PZPR i ich wiarę w socjalizm z ludzką twarzą. Wspomina strajki studenckie na uczelniach i poparcie pracowników naukowych, prowokację milicyjna w Bydgoszczy, strajk w Wyższej Szkole Pożarnictwa. Opisuje przemianę wykładów z nauk politycznych w kluby duskusyjne. Wskazuje na słowa Jaruzelskiego o „obronie socjalizmu jak niepodległości”, rozumiane jako zapowiedź stanu wojennego, które stały się przyczyną wystąpienia z PZPR. Podkreślił wpływ Związku Radzieckiego na postępowanie I sekretarzy PZPR w Polsce. Opisuje noc z 12 na 13 grudnia 1981 r., akcje milicyjne na ul. Majora i pod Zarządem Regionu Solidarności. Opowiada o strajkach na Uniwersytecie Jagiellońskim i na Akademii Górniczo-Hutniczej. Wyjaśnia jak funkcja przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ Solidarność w Instytucie Nauk Społecznych AGH usytuowała go jako organizatora strajku okupacyjnego. Opisuje pacyfikację strajku przez oddziały wojskowe. Przedstawia sytuację na AGH po pacyfikacji strajku i paraliż działań opozycyjnych. Wspomina weryfikacje dziennikarskie w Komitecie Wojewódzkim PZPR, utratę pracy w Studencie i przedstawia „ceremoniał” uzasadniający weryfikację. Opowiada o weryfikacjach na AGH, próbach skłonienia pracowników Instytutu Nauk Społecznych do podpisywania deklaracji lojalności i o zaskakującym dopuszczeniu do zajęć pomimo odmowy zadeklarowania lojalności. Opisuje początki działalności konspiracyjnej, pisanie ulotek i kolportaż, powstanie Dokumentów i Analiz oraz źródła finansowania działalności konspiracyjnej. Podkreśla rolę Uczelnianego Centrum Informatycznego (UCI) w działalności konspiracyjnej na AGH. Opowiada o swoich kontaktach konspiracyjnych. Opisuje podziemną aktywność wydawniczą na Akademii Górniczo-Hutniczej (AGH), powstanie nowych pism i rolę zespołów redakcyjnych. Uwypukla rolę Ireny Molasy i Władysława Masłowskiego przy redakcji Dnia. Wspomina rozdzielenie redakcji Dnia i Małej Polski i powody zwolnienia z pracy na AGH w 1984 r.
Przesłuchiwał: Tomasz Gugała.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Jakub Brzeszczak.
Czas emisji – 108 minut.
