Nagranie 29b/2015
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 7 min. 59 sek.)
Zrealizowaano we współpracy z Muzeum Armii Krajowej w Avenue Restaurant & Music Club, przy ul. Józefa 25 w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Konstanty Kopf ps. „Pewny”, ur. 11 marca 1923 r. w Lubaczowie na Rzeszowszczyźnie. Był uczestnikiem wojny obronnej 1939 r. Po kampanii wrześniowej zaangażował się w konspirację niepodległościową, w Brygadzie Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Brał udział w walkach z Niemcami, Sowietami i bandami UPA. W szczególności ochraniał ludność cywilną na wschodnich terenach województwa świętokrzyskiego przed nacjonalistami ukraińskimi. Po II wojnie światowej kontynuował walkę, walcząc z niedobitkami UPA i funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa. W 1946 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu rzeszowskim. Pomimo stosowania wyrafinowanych tortur UB-ekom nie udało się go złamać. Obecnie jest prezesem Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych w Krakowie.
Świadek opisuje okoliczności aresztowania w wyniku zdrady. Opowiada o przetrzymywaniu w koszarach wojskowych w Lubaczowie, przewiezieniu do aresztu w Rzeszowie.
Nawiązuje do brawurowej ucieczki Józefa Kozłowskiego i jego pojmania, do historii rodziny Żubrydów i ich walki z Milicją Obywatelską, działalności sądów kapturowych, wyroków śmierci i publicznych straceń.
Obnaża metody przesłuchań w komendzie MO w Rzeszowie. Opisuje wymyślne szykany i tortury stosowane przez UB w śledztwie – również w stosunku do kobiet. Osłabienie siły przesłuchań. Opowiada o fikcyjnych aktach oskarżenia, upokarzających warunkach przygotowania i prowadzenia procesu. Nawiązuje do interwencje rodziny w sprawie uwolnienia, wynajęcia wybitnych adwokatów i ogromnych wydatków z tym związanych. Podaje wysokość wyroków wydanych na niego i innych żołnierzy NSZ. Zwraca uwagę na dostosowywanie wyroków do zapowiadanych amnestii. Opisuje przepełnienie polskich więzień, nieludzkie warunki pobytu i kryteria wydawania wyroków.
Opowiada o zwolnieniu z więzienia, przeprowadzce do Krakowa, studiach na Wydziale Prawa i Wydziale Socjologii UJ. Wyjaśnia różnice w sytuacji żołnierzy AK i żołnierzy NSZ implikującą kontynuację działań przez NSZ. Opisuje miejsce spotkań byłych żołnierzy NSZ, powojenne losy Stasia Żubryda i powraca do incydentu z kluczami w rzeszowskim areszcie.
Nawiązuje do ukończenia studiów, problemów ze znalezieniem zatrudnienia i podjęcia stałej pracy w Zjednoczeniu Budownictwa Przemysłowego, aż do emerytury.
Wspomina swoją przynależność do Solidarności, udział w strajkach i swoje zaangażowanie w tworzenie wolnych organizacji kombatanckich po 1990 roku.
Powraca do kompromitującego wystąpienia Wisławy Szymborskiej, protestów studentów, i interwencji funkcjonariuszy UB.
Nawiązuje do współczesnych konfliktów pomiędzy AK i NSZ i ostracyzmu wobec żołnierzy NSZ. Krytycznie wyraża się o funkcjonowaniu Komisji Weryfikacyjnej AK.
Przesłuchiwała: Małgorzata Koszarek.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Jakub Brzeszczak, Paweł Zając
Fotosy: Jakub Brzeszczak
Czas emisji – 85 minut 44 sekundy.
