Nagranie 29a/2015
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 7 min. 40 sek.)
Zrealizowano we współpracy z Muzeum Armii Krajowej w Avenue Restaurant & Music Club, przy ul. Józefa 25 w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Konstanty Kopf ps. „Pewny”, ur. 11 marca 1923 r. w Lubaczowie na Rzeszowszczyźnie. Był uczestnikiem wojny obronnej 1939 r. Po kampanii wrześniowej zaangażował się w konspirację niepodległościową, w Brygadzie Świętokrzyskiej Narodowych Sił Zbrojnych. Brał udział w walkach z Niemcami, Sowietami i bandami UPA. W szczególności ochraniał ludność cywilną na wschodnich terenach województwa świętokrzyskiego przed nacjonalistami ukraińskimi. Po II wojnie światowej kontynuował walkę, walcząc z niedobitkami UPA i funkcjonariuszami Urzędu Bezpieczeństwa. W 1946 r. został aresztowany i osadzony w więzieniu rzeszowskim. Pomimo stosowania wyrafinowanych tortur UB-ekom nie udało się go złamać. Obecnie jest prezesem Związku Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych w Krakowie.
Świadek nawiązuje do patriotycznych tradycji rodzinnych, udziału dziadka w Powstaniu Styczniowym, przystąpienia ojca do Legionów. Wspomina początki swojej edukacji i przystąpienie do Ochotniczego Batalionu Obrony Rzeszowa. Opisuje wybuch II wojny światowej i wkroczenie Sowietów do Polski 17 września 1939 r. Opowiada o zorganizowaniu placówki zbrojnej Patria, w ramach Tajnej Organizacji Wojskowej (TOW). Naświetla proces przekształcenie się TOW w Narodową Organizację Wojskową (NOW) i następnie w Narodowe Siły Zbrojne (NSZ). Opisuje strukturę organizacyjną NSZ. Wspomina losy rodziny podczas kampanii wrześniowej i okupacji. Wspomina przysięgę wojskową w obecności księdza kapelana i początek zbrojnej, leśnej konspiracji, tajne komplety i konspiracyjne studia prawnicze we Lwowie. Przedstawia specyfikę oficjalnego szkolnictwa sowieckiego. Opisuje pierwsze oznaki nadchodzących wywózek na Sybir, kryteria kwalifikowania do wywózek i przebieg transportów. Nawiązuje do donosów składanych przez ludność żydowską.
Wspomina akcje likwidacji konfidentów i golenia kobiet utrzymujących kontakty fizyczne z żołnierzami niemieckimi. Przedstawia stosunek NSZ do akcji Burza.
Opisuje początki prześladowań ludności polskiej przez Ukraińców w 1940 r. i ucieczki ludności polskiej na tereny okupowane przez Niemców. Wspomina rozkaz dla oddziałów NSZ obrony ludności polskiej. Opowiada o rzeziach na Polakach przeprowadzanych przez UPA z udziałem żołnierzy niemieckich. Podaje przykłady bestialstwa. Opisuje częste i ciężkie walki z oddziałami UPA. Podaje liczebność oddziałów NSZ.
Nawiązuje do akcji NSZ: pod Nową Groblą, w Korzenicy, obrony budnika, walki pod Hurczami, potyczki pod Wólką Horyniecką. Wspomina odznaczenie Krzyżem Walecznych za uratowanie dowódcy. Opisuje zachowanie ludności cywilnej pod okupacją sowiecką i niemiecką oraz masakry Żydów dokonywane przez Policję ukraińską. Wspomina ciężkie walki z UPA w 1944 i 1945 r., wypieranie Niemców przez Armię Czerwoną, walki z banszucami i potyczki z partyzantką sowiecką.
Opowiada o zakończeniu II wojny światowej i kontynuowania przez NSZ zadanie ochrony ludności polskiej przed UPA. Przytacza liczne opisy potyczek zbrojnych. Wyjaśnia jak nastąpiło przejście z konspiracji antyniemieckiej do konspiracji antysowieckiej i antyubeckiej.
Przesłuchiwała: Małgorzata Koszarek.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Jakub Brzeszczak, Paweł Zając
Fotosy: Jakub Brzeszczak
Czas emisji – 90 minut 46 sekund.
