Nagranie 25/2014
„Śledztwo w sprawie PRL-u”
(trailer – 9 min. 19 sek.)
Zrealizowano we współpracy z Muzeum Armii Krajowej w siedzibie Muzeum Czynu Zbrojnego w Krakowie.
W nagraniu wziął udział Krzysztof Orczyk, urodzony 16 grudnia 1923 roku w Sitańcu (ps. konspiracyjny „Kukułka”), żołnierz 9 Pułku Armii Krajowej Ziemi Zamojskiej, członek Światowego Związku Żołnierzy AK.
Świadek opowiada o przebieg służby swojego ojca w Legionach Piłsudskiego i w Wojsku Polskim, o jego udziale w wojnie polsko-bolszewickiej 1920 r. i osiedleniu się na Zamojszczyźnie. Wspomina wybuch wojny II wojny światowej i swoją służbę dla Wojska Polskiego. Relacjonuje przebieg kampanii wrześniowej na terenie Zamojszczyzny, bombardowanie Zamościa. Opisuje zabezpieczanie i ukrywanie broni, wycofanie się Niemców oraz wkroczenie Sowietów i masowe aresztowania.
Opowiada o wysiedleniach z Zamojszczyzny, początkach konspiracji i przysiędze wojskowej.
Wspomina wyjazd rodziny do Sułoszowej, wysiedlenia niemieckie, zabór majątków i obozy w Zamościu. Opisuje przebieg służby partyzanckiej w 9 Pułku AK i udział w akcjach zbrojnych. Naświetla tragiczną sytuacja polskich rodzin na terenach okupowanych przez Niemców. przedstawia prawdę o akcji w Bereściu i haniebna rolę Rosjan w okrążeniu niemieckim. Opowiada o zasadzka na Niemców na szosie Zamość-Lublin, wymianie broni z Rosjanami, scaleniu z BCh. Relacjonuje przebieg rozmów z Rosjanami, uwięzienia przez nich „Ciąga” oraz rozbrojenie polskich oddziałów przez „sojuszników”.
Nawiązuje do mobilizacji i przymusowego wcielenia do Ludowego Wojska Polskiego. Przedstawia opór środowisk AK-owskich, bestialstwo Rosjan i ochronę majątków przed szabrownikami. Opisuje bunt w LWP przeciwko oficerom z awansu społecznego. Przedstawia próby wykorzystywania LWP do walki z antykomunistycznym podziemiem. Opowiada o dezercji z LWP, zniszczeniu akt, wyrobieniu fałszywych dokumentów i powrocie do partyzantki. Nawiązuje do nieudanych akcji, podkreśla braki wyszkolenia oddziałów podziemia antykomunistycznego i opisuje relacje polsko-żydowskie.
Opowiada o rozwiązaniu oddziału, pomoc udzielonej przez dra Stanisława Wadowskiego żołnierzom wyklętym, początkach pracy zawodowej. Opisuje perypetie związane ze wznowienie nauki wynikające z używania fałszywego nazwiska. Nawiązuje do amnestii w 1947 roku, przyznania się do ucieczki z LWP i powrocie do prawdziwego nazwiska. Przedstawia dalszy przebieg nauki na Politechnice Wrocławskiej i Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie, przebieg pracy zawodowej, naukowej i społecznej.
Przesłuchiwała: Małgorzata Koszarek.
Realizacja: Tomasz Gugała.
Pomoc na planie: Stanisław Dziadowiec.
Czas emisji – 159 minut 43 sekundy.
