SMAGA JÓZEF †

Józef Smaga, ur. 9 lutego 1937 r. w Stróży k. Limanowej, zm. 5 listopada 2019 r. w Krakowie. Miejsce Wiecznego Spoczynku: Cmentarz Prądnik Czerwony (Batowicki) w Krakowie; kwatera: C-XXXI, rząd: zach., miejsce: 1.

Rusycysta, kulturoznawca, historyk Rosji. W 1959 ukończył studia rusycystyczne w Wyższej Szkole Pedagogicznej w Krakowie (obecnie Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN), gdzie w 1960 podjął pracę w Katedrze (później – Instytucie) Filologii Rosyjskiej, w 1967 doktorat, w 1980 habilitacja na UJ. W latach 1980–2007 zatrudniony w WSP. Od 1994 profesor. W 1990 pełnił obowiązki redaktora naczelnego pisma NSZZ „Solidarność” UJ „Universitas”. W latach 1972–1973 prowadził zajęcia w Instytucie Filologii Rosyjskiej UJ. Był również profesorem Akademii Polonijnej w Częstochowie.

Od 1996 był członkiem Komitetu Słowianoznawstwa PAN w Warszawie. Należał do Komisji Słowianoznawstwa oddziału PAN w Krakowie, której przewodniczył w latach 1996–2003, oraz do Komisji Wschodnioeuropejskiej na Wydziale II Historyczno-Filozoficznym PAU (1998–2008 – wiceprzewodniczący, 2008–2014 – przewodniczący).

Wypromował 2 doktorów i ponad 600 magistrów filologii rosyjskiej w WSP (UP) i UJ.

Główne obszary jego badań historycznoliterackich to proza rosyjska I połowy XIX wieku, twórczość Fiodora Dostojewskiego, modernizm w Rosji, szczególnie starsi symboliści (dekadentyzm), Anton Czechow, Maksym Gorki, literatura łagrowa (Aleksandr Sołżenicyn, Warłam Szałamow), proza II połowy XX wieku (m.in. Andriej Bitow, Jurij Trifonow, proza „wiejska”, postmodernizm) – opisywane w szerokim kontekście światopoglądowo-kulturowo-historycznym. Równoległym tematem publikacji naukowych Józefa Smagi była ideologia i historia ZSRR; syntetyczne opracowanie dziejów porewolucyjnej Rosji . Publikował m.in. w czasopismach podziemnych: „Myśli Nieinternowane”, Sygnał”, a także w „Arce”, „Czasie Krakowskim”, „Dzienniku Polskim”, „Gazecie Wyborczej”, „Polityce”, „Przekroju”, „Tygodniku Powszechnym”, miesięczniku „Universitas”. Dokonywał opracowań tłumaczeń klasyki rosyjskiej, był autorem wielu książek.

W 1956 wziął udział w demonstracji poparcia dla Powstania Węgierskiego. W czasie studiów działał w Zrzeszeniu Studentów Polskich jako członek prezydium. W 1963 został przyjęty do PZPR, z której wydalono go w 1973 roku. W marcu 1968 roku uczestniczył w strajku studenckim. Od września 1980 r. w „Solidarności”, był organizatorem Komitetu Założycielskiego, następnie członkiem Prezydium Komisji Uczelnianej w WSP, mężem zaufania. W 1981 r. był członkiem związkowego zespołu przygotowującego projekt ustawy o szkolnictwie wyższym.

Po wprowadzeniu stanu wojennego włączył się w działalność konspiracyjną. Od grudnia 1981 r. do 1987 r. był członkiem konspiracyjnej Komisji Uczelnianej „S” w WSP. W styczniu 1982 r. został zatrzymany i przesłuchiwany. Od 1982 r. kolportował paryską „Kulturę”. W połowie 1982 r. związał się z „Wydawnictwem Myśli Nieinternowanej” (WMN). Początkowo był publicystą (ps. Jędrzej Boruta i Szczęsny Trzymalski) w niezależnych pismach „Myśli Nieinternowane” i „Sygnał” oraz kolporterem wydawnictw WMN. Zbiegiem czasu został członkiem redakcji Myśli Nieinternowanych. W 1983 r. WMN wydał broszurę jego autorstwa pt. „Lekcja Aleksandra Sołżenicyna”, a w 1984 r. książkę „Krótka Historia Związku Radzieckiego”. Również w 1984 r. został prezydentem i wykładowcą w Uniwersytecie podziemnym organizowanym przez WMN. Był Jurorem w konkursie literacko-plastycznym „40 lat później” również organizowanym przez WMN (1984). Brał udział w akcjach specjalnych WMN, takich jak pomiary frekwencji wyborczej i ankietach socjologicznych. W 1988 r. złożył w WMN maszynopis książki Narodziny i upadek imperium, ZSRR 1917–1991, której wydawnictwo nie zdołało wydrukować do 1989 r. Książka ta, wydana została w 1992 r. przez wydawnictwo „Znak”, a wyd. 2. pod zmienionym tytułem jako Rosja w 20 stuleciu w 2001 r.

4 VI 1989 był mężem zaufania w jednej z Komisji Wyborczych w Krakowie.

Jest laureatem nagrody Polcul Foundation (1 VI 1990), został uhonorowany medalem Akademii Pedagogicznej (2007).